Nhà số 48 phố Hàng Ngang là nơi Bác Hồ viết “Tuyên ngôn độc lập” năm 1945 và đã được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa theo Quyết định số 54VH/QĐ ngày 29/4/1979.

Trước cửa nhà hiện có gắn một tấm bảng đá nổi bật với dòng chữ vàng: “Trong ngôi nhà này, tại một phòng gác nhỏ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.

Phố Hàng Ngang cuối thế kỷ 19

Phố Hàng Ngang ngày nay

Chủ ngôi nhà ông bà Trịnh Phúc Lợi. Đến những năm đầu thế kỷ XX, ông bà Lợi đã trao cho vợ chồng người con lớn là Trịnh Văn Bô quản lý. Gia đình ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, được giác ngộ cách mạng và là một trong những cơ sở cách mạng tại nội thành.

Ngôi nhà đã được ông bà Trịnh Văn Bô sửa sang, tôn tạo theo lối kiến trúc hiện đại thời thuộc Pháp. Nhà có 4 tầng, tầng dưới làm cửa hàng bán tơ lụa, tầng 2 và 3 có nhiều phòng dùng làm phòng tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, tầng 4, ngoài phòng dùng làm kho chứa hàng, còn có một sân thượng phơi phóng.

Ngôi nhà chạy dài, sâu hun hút theo kiểu “nhà ống” cổ truyền, mặt trước là cửa hàng, mặt sau quay ra 35 phố Hàng Cân, là sân, bếp núc, khu phụ.

Nằm lọt giữa khu buôn bán sầm uất, khách hàng ra vào nhiều, nên ngôi nhà đã sớm được chọn làm nơi ở và làm việc của Bác và các đồng chí trong Thường vụ Trung ương Đảng trong những ngày đầu Cách mạng tháng 8/1945.

Ngày 19/8/1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội thắng lợi rực rỡ. Sáng 20/8/1945, Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời Hà Nội ra mắt đồng bào Thủ đô.

Nhà số 48 Hàng Ngang ngày nay

Trong chuỗi sự kiện lịch sử trọng đại đó, ngày 22/8/1945, tại số nhà 48 phố Hàng Ngang,  Tổng Bí thư Trường Chinh  cùng với Thường vụ Trung ương Đảng họp, ra chỉ thị cho các nơi tiếp tục giành chính quyền theo gương Hà Nội và cử ông Lê Đức Thọ lên Tân Trào đón Hồ Chủ tịch về Hà Nội.

Ngày 25/8/1945, Người về đến Thủ đô. Tại tầng 2 của ngôi nhà, phòng ăn của gia đình chủ nhà đã được dùng làm phòng họp của Bác với Thường vụ Trung ương Đảng.

Căn phòng rộng chừng 60m2, chính giữa phòng là một chiếc bàn chữ nhật có kích thước lớn bằng gỗ màu cánh dán sẫm, 8 chiếc ghế tựa mềm bọc nỉ xanh phủ trắng.

Tại đây, ngày 26/8/1945, Hồ Chủ tịch đã chủ trì cuộc họp với Thường vụ Trung ương Đảng bàn việc mở rộng thành phần Chính phủ nhằm đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân, tổ chức yêu nước, quyết định ngày ra mắt Chính phủ lâm thời trước quốc dân Đại hội vào dịp mồng 2/9/1945.

Góc phải phía ngoài của phòng họp còn có một chiếc bàn nhỏ và một chiếc ghế tựa cũng được bọc nỉ phủ vải trắng. Trên bàn là chiếc máy chữ mà Bác Hồ đã dùng từ Chiến khu Việt Bắc, Bác đã dùng chiếc máy chữ này soạn thảo các chỉ thị của Đảng và Tuyên ngôn Độc lập.

Qua hành lang sang phía ngoài là 2 căn phòng, một phòng của Bác,và một phòng tiếp khách. Phòng khách thông với phòng ở và làm việc của Bác và có ban công nhìn ra mặt phố Hàng Ngang. Căn phòng rộng chừng 50m2, có cửa kính, cửa chớp, che rèm lụa trắng, mé trái tường kê một chiếc tủ và một đi văng - nơi các đồng chí bảo vệ thường ngồi quan sát.

Căn phòng nhỏ của Bác diện tích chừng 20m2, đồ đạc rất đơn sơ. Góc trong kê một chiếc bàn tròn, một chiếc ghế bành có tựa cao, bọc vải trắng. Góc bên đặt một chiếc đi văng, một chiếc tủ gỗ màu cánh dán và một chiếc giường vải xếp Bác vẫn nằm nghỉ ngơi.

Chính tại căn phòng nhỏ bé này, Bác Hồ đã khởi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bản Tuyên ngôn Độc lập đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng tuyên bố với thế giới vào ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, chấm dứt chế độ thực dân và phong kiến ở nước ta, đồng thời mở đầu một Kỷ nguyên mới, Kỷ nguyên nhân dân ta tự nắm lấy vận mệnh của mình để thực hiện Độc lập - Tự do và Hạnh phúc.

Khi Bác đi xa về cõi vĩnh hằng, mong muốn của nhân dân, của Đảng và Nhà nước mới được thực hiện, nhà 48 phố Hàng Ngang trở thành di tích cách mạng, di tích lưu niệm về Chủ tịch kính yêu của Thủ đô, của Dân tộc Việt Nam./.

Vietarch biên tập