Dự án cải tạo chỉnh trang thí điểm đoạn phố Tạ Hiện đang được trưng bày lấy ý kiến dân chúng tại Ngôi nhà di sản (28- Hàng Buồm). Dự kiến, cuối tháng 9, đầu tháng 10 tới, dự án sẽ được Ban quản lý Phổ cố Hà Nội (làm chủ đầu tư) và Viện Kiến trúc, Quy hoạch Đô thị và Nông thôn ( đơn vị tư vấn)khởi công thực hiện, mang lại vẻ đẹp kiến trúc giai đoạn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 của đoạn phố độc đáo này.

  KTS Nguyễn Hoàng Long- chủ trì đề án, người đã "lao tâm khổ tứ'' nhiều năm vì đề án này tâm sự với TT&VH:

-  Dự án cải tạo mặt đứng một đoạn phố Tạ Hiện bắt đầu thực hiện cách đây đã 2 năm. Do đây là lần đầu tiên thực hiện thí điểm, nên chúng tôi gặp khó khăn về quy trình thực hiện. Lúc đầu, dự án chỉ đơn giản là cải tạo công trình, nhưng để thực hiện được việc này thì lại phải có những bước đi trước. Đó là công tác điều tra xã hội, đánh giá hiện trạng khu phố Tạ Hiện, vẽ ghi tuyến phố, quy hoạch bảo tồn, thiết kế cảnh quan... Và phức tạp nhất, nhưng cũng rất quan trọng đó là lấy ý kiến người dân, nhất là những người dân sở hữu những căn nhà có liên quan trực tiếp mặt phố. Chúng tôi đã làm đến bước, mỗi mỗi căn hộ liên quan đến dự án cải tạo đã có bộ hồ sơ thỏa thuận có chữ ký các bên. Trước khi được sự đồng thuận này, các cán bộ của BQL phố cổ Hà Nội cùng với bên tư vấn đã đi lại nhiều lần để trình bày, tiếp thu những mong muốn của người dân để đồ án được tốt hơn. Nhưng trên thực tế, nhiều khi, mỗi người dân vẫn một ý, đôi khi còn đối lập với mục tiêu của công tác bảo tồn....

* Lâu nay, Hà Nội chỉ cải tạo đôi ba ngôi nhà đơn lẻ, không tạo được hiệu ứng tổng thể. Muốn tạo nên phố cổ phải có những dãy phố cổ điển hình. Đó có phải là lý do mà ông quyết tâm theo đuổi dự án này?

- Dự án cải tạo mặt đứng một đoạn phố Tạ hiện là một pha trong dự án tổng thể bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị Hà Nội. Dự dự án này mang tính chất cải tạo, bảo tồn theo tuyến phố và thông qua thực tế thí điểm thực hiện lần này, để đẩy nhanh hơn công tác cải tạo, bảo tồn và phát triền một khu phố, như: Ô Mã Mây, Lãn Ông…

 Công tác bảo tồn, theo tôi là một quá trình lâu dài. Dự án này, đã được nghiên cứu trong tổng thể dự án bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị phố cổ Hà Nội lâu rồi. Từ những năm 1996, TP Toulouse (Pháp) đã ký kết với TP Hà Nội một văn bản hợp tác về bảo tồn và trùng tu khu trung tâm Phố cổ, lên kế hoạch thực hiện hàng năm, bao gồm cả bảo tồn văn hóa vật thể và phi vật thể. Tuy nhiên, đến thời điểm kỷ niệm 1000 năm Thăng Long này, dự án mới chuyển hóa được từ công tác nghiên cứu sang thực hiện. Sau Đại lễ, công việc bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị Hà Nội này vẫn tiếp tục được tiến hành.

* Khi thực hiện, với từng ngôi nhà trong dãy phố được tôn tạo, thì dự án can thiệp như thế nào vào mặt tiền của nó? Can thiệp như vậy có sự làm mất đi sự cổ kính nguyên bản hay không? 

-Dự án cải tạo mặt đứng một đoạn phố Tạ Hiện có mức độ can thiệp hết lớp 1 của 2 dãy nhà. Dãy lẻ (từ số nhà 5 đến số nhà 27) cải tạo, bảo tồn nguyên trạng công trình kiến trúc mang phong cách kiến trúc Pháp. Qua nghiên cứu, đoạn phố này vẫn còn gần như nguyên vẹn kiến trúc ban đầu khi mới xây. Bên dãy chẵn (từ số nhà 8 đến số nhà 18a và b), cải tạo, bảo tồn bằng giải pháp phục dựng kiến trúc truyền thống VN, vì kiến trúc bên dãy này gần như đã bị biến dạng hoàn toàn, chỉ  số nhà 14 còn ít vết tích cũ. Tuy nhiên, mặt tiền của dãy chẵn này cũng vẫn còn hình dáng của nhà ống Hà Nội xưa...

 Như đã nói ở trên, dự án chỉ làm thí điếm một đoạn phố nhỏ này để rút kinh nghiệm. Vì đã là đô thị tức là có không gian sống và luôn phát triển. Khi cải tạo, cần thiết phải bảo tồn không gian sống của người dân. Can thiệp phải có chọn lọc mới  không làm mất đi sự cổ kính nguyên bản của công trình, vì di sản kiến trúc đô thị còn bao gồm tổng hợp cả bảo tồn những công trình riêng lẻ như: đình, chùa, di tích... Trong quá trình thực hiện dự án, nhà số 8 (tức Rạp hát Quảng Lạc xưa) cần phải bảo tồn nguyên trạng. Tuy rạp đã bị cơi nới biến dạng, nhưng qua công tác điều tra hiện trạng vẫn xác định được tính nguyên bản. Hiện nay, tại rạp hát này có quá nhiều hộ gia đình sinh sống, nhưng chưa có khả năng di dời họ đến chỗ ở mới, nên chúng tôi mới vẽ, ghi, chụp ảnh lại, xác định các hộ gia đình đang sinh sống để có kế hoạch thực hiện sau này.

* Như vậy, dự án này cũng gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình triển khai?   

- Khi triển khai dự án, chúng tôi đã thông báo đến từng người dân. Nhưng do nhu cầu cuộc sống, kinh doanh họ vẫn mở cửa hàng, lắp dựng biển quảng cáo quá to, lắp máy điều hòa mất mỹ quan... Khó nữa, muốn bảo tồn cấu trúc khu phố cổ Hà Nội bền vững, cần có mật độ dân số giảm xuống. Cần có chỗ cho một bộ phận người dân có nhu cầu chuyển ra chỗ ở khác tốt hơn về cuộc sống... Nhưng nguồn kinh phí quá lớn, và cần xem ý kiến người dân tại đoạn phố Tạ Hiện như thế nào? hay họ thà sống chật chội một chút nhưng vẫn ở đây? Cần tìm các giải pháp khác cho phù hợp, chứ không nên tự đặt vấn đề rồi tự giải quyết vấn đề, không có sự đồng thuận của người dân thì khó thực hiện. Bài học về dự án giãn dân phố cổ vẫn dậm chân tại chỗ từ bao lâu nay rồi, nếu không dựa vào dân sẽ thất bại.

* Vậy sau khi dự án cải tạo mặt đứng một đoạn phố Tạ Hiện hoàn thành sẽ đạt được những hiệu quả như thế nào, thưa ông?

- Dự kiến, cả quá trình thi công sẽ mời người dân cùng giám sát. Nếu phát hiện những di tích, hiện vật có giá trị sẽ mời những người có trách nhiệm đến xem xét và đánh giá, có kết luận mới tiếp tục triển khai tiếp ở những vị trí được phát hiện . Sau khi dự án hoàn thành, ban quản lý phố cổ sẽ tiếp tục quản lý và theo dõi.

 Hiệu quả lớn nhất đạt được khi dự án được triển khai xong sẽ là bài học để rút kinh nghiệm cho những dự án bảo tồn di sản tiếp theo và lớn hơn, sẽ là một trong những điểm nổi bật về bảo tồn những giá trị vật thể kiến trúc trong khu phố cổ Hà Nội. Một hiệu quả lớn khác là muốn thực hiện tốt công tác bảo tồn này cần lấy người dân làm trung tâm, bởi sau này chính họ sống và sinh hoạt tại những công trình được trùng tu, cải tạo, bảo tồn và họ phải là người giữ gìn, bảo vệ, chăm sóc phát huy những giá trị vật thể kiến trúc này. Nếu không có sự đồng thuận của người dân, lợi ích của người dân không đồng hành với lợi ích trong công tác bảo tồn thì dù sau khi dự án triển khai hoàn thành thì cũng khó có thể gọi là thành công. Vì sau một thời gia công trình lại bị biến dạng.

* Với phố Tạ Hiện, sau khi hoàn thành có đưa vào khai thác du lịch ?

- Việc khai thác du lịch tại đoạn phố Tạ Hiện sau khi dự án được hoàn thành sẽ phụ thuộc vào ngành du lịch và các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực này. Còn đối với người dân sinh sống tại đây, sẽ vẫn sinh hoạt và kinh doanh những mặt hàng truyền thống vốn có. Ngoài ra, chúng tôi đang lên kế hoạch tìm một số nhà bên dẫy lẻ có khả năng kinh tế, để cải tạo, tu bổ như nhà 51- Hàng Bạc, để du khách khi đến có thể vào thăm quan ngôi nhà cũng như cuộc sống thực tế của người dân. Dự án này sẽ mang tính chất xã hội hóa...

Hoài Thương (Báo TT&VH)