Hàng Chai  trước kia là đất thôn Tân khai nằm bên bờ tây sôngTô Lịch (đoạn này sông Tô gần trùng với phố Hàng Lược ngày nay). Thôn này thuộc tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương cũ.

Thời thuộc Pháp có tên là Ruelle Ngõ Ngang, nay ta gọi là phố Hàng Chai. Đó là một ngõ nhỏ dài không đầy tám chục mét; mặt đường nhỏ hẹp trải đá lổn nhổn, gần như không có vỉa hè vì những nhà làm ở phố này lấn ra đến sát mặt đường. Cả phố chỉ có dăm ngôi nhà nhỏ vì hai đầu phố là tường bên của những ngôi nhà to lòng sâu của hai khu phố Hàng Cót và Hàng Rươi, lại thêm khu trường Hàng Cót  chiếm gần nửa mặt phố bên số chẵn.

Ngõ Ngang có tên là Hàng Chai vì trước kia - vào khoảng những năm thập niên  hai mươi, ba mươi dân trong ngõ đa số là dân nghèo sinh sống về nghề “chè chai” tức là những người quang gánh đi rong mua bán các thứ chai lọ và bao  chè cũ bằng thiếc, cùng nhiều thứ phế bỏ khác.

Trước nữa, trong ngõ này là nơi hàng năm những nhà hát ả đào cử đại biểu về đây làm lễ giỗ tổ và tổ chức hát thơ thi, vào ngày 13 tháng 11 âm lịch. Ngôi đình thờ tổ sư nghề hát ả đào ở số 17 Hàng Chai. Khu vực đình Ca Công trước kia đất khá rộng, trên tường cao còn đắp chữ “Lạc Thiên Đình” và đôi câu đối; nay thì bên ngoài cửa đình đã bị nhiều nhà mới làm lấn che mất hậu cung.

Cho tới những năm 30 của thế kỷ XX, ở giữa còn có một cái đình thờ vị tổ hát Ả đào. Đình ở phía sau nhà số 7. Tương truyền, tổ nghề này là vợ chồng Đinh Dự (con của Đinh Lễ). Tại làng Lỗ Khê, thuộc xã Liên Hà, huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội, hiện còn đền thờ hai vợ chồng Đinh Dự, có thần tích và tượng của hai vợ chồng. Đình Hàng Chai là nơi thờ vọng, nhưng trước đây hàng năm, các ả đạo tụ về đây giỗ Tổ, hát chầu thánh tổ, múa bài bông.

Tổ sư nghề hát ả đào có đền thờ chính ở làng Lỗ Khê (huyện Đông Anh). Theo thần phả thì tổ sư  là vợ chồng Đinh Dự, con Đinh Lễ một danh tướng của nghĩa quân Lam Sơn; Đinh Lễ ra Bắc phá quân Minh, có đóng quân ở Lỗ Khê, và Đinh Dự lấy nơi đây làm trú quán, vợ chồng truyền bá nghệ thuật hát ả đào. Lỗ Khê giữ được truyền thống của nghề này và có đình Ca Công thờ vợ chống Đinh Dự làm thành hoàng có sắc phong của triều  Lê đời Hồng Đức (thế kỷ 15).

Ngoài ra, Phố Hàng Chai còn có nghề múa sư tử. Đội múa sư tử phố Hàng Chai không biết có từ bao giờ chỉ nghe các cụ già ở phố kể lại rằng, ngay từ khi còn nhỏ, các cụ đã thấy cha ông mình múa và cứ thế nó được truyền lại cho các thế hệ từ đời này qua đời khác như một sợi dây vô hình nối kết các thế hệ lại với nhau.

Có lẽ người dân khu phố ai cũng tâm niệm một điều rằng: Nếu có một lúc nào đó sợi dây ấy bị đứt quãng thì quả là có lỗi với cha ông. Bởi thế, tất cả người dân trong khu phố này đều mê múa sư tử tới mức chỉ nghe tiếng trống thôi họ cũng có thể quên ăn, quên ngủ, sẵn sàng gác lại những lo toan của đời thường để cùng chung vui theo tiếng trống ròn rã và những động tác đẹp mắt, hoành tráng của sư tử.

Phố Hàng Chai nhỏ bé nằm khiêm nhường giữa khu phố cổ, có chiều dài chỉ hơn 100m với gần 200 hộ dân sinh sống. Những người dân nơi đây đều là người Hà Nội gốc, sinh sống từ rất lâu. Hiện cuộc sống đã có nhiều đổi thay nhưng họ vẫn giữ nếp sinh hoạt xưa của người Hà thành.

Biên tâp: 36phophuong.vn