Một ngày giật mình khi thấy nơi chốn  thân quen không còn là của mình nữa: cái vườn đào rực rỡ đã bị san ủi để quây tường rào xây biệt thự.

Michael Douglass là giáo sư tại ĐH Hawaii. Ông đã gắn bó Hà Nội từ rất lâu, viết và hướng dẫn nhiều công trình nghiên cứu về đô thị Hà Nội. Đến Hà Nội để tham gia Hội thảo quốc tế: “Hà Nội Thiên niên kỷ – Thành phố quá khứ và tương lai”. (12,13/10/2010 tại 11 Lê Hồng Phong).

Ngày 8/10/2010, ông trao đổi về vấn đề quy hoạch đô thị Hà Nội với chủ đề “Thành phố toàn cầu hay thành phố sống tốt – lựa chọn nào cho Hà Nội” .

Cuộc tọa đàm đã gợi lên rất nhiều suy tư.

“Bãi cỏ sườn đồi bên kia xanh hơn”

Những năm 1990, Hà Nội sau nhiều năm đóng kín, giữ nguyên bóng dáng tiều tuỵ của đường  phố được vạch ra suốt 50 năm đầu TK 20, đôi chỗ xen kẽ những công trình xây mới, tranh thủ những ngày bình yên ngắn ngủi trong cả thời chiến tranh. Trong niềm hứng khởi mở ra bên ngoài, viễn cảnh các tòa nhà bóng nhoáng và các khu công nghiệp vuông vắn từ các mẫu hình Singaporre, Hàn Quốc … là ước ao của cả Hà Nội. Đây đó những khu biệt thự kề cạnh sân golf sau những tường rào biệt lập mô phỏng thiên đường có thật lọt giữa thành phố còn ngổn ngang bụi đường, nước thải và đường xá gồ ghề.

Khu đô thị Ciputra (còn gọi là KĐT Nam Thăng Long) xuất hiện sớm nhất , cho dù hình thức tầm thường và xa lạ …một thời là thang bậc giá trị của giai tầng mới: giá cao ngất ngưởng. Đến nay, có vẻ chỉ còn trụ lại là những chủ nhân ít cơ hội thay đổi. Có ông KTS,  nhờ có vị trí ảnh hưởng để ra đời KĐT này nên sở hữu ngôi nhà lớn, vị trí đẹp – nhưng ông vẫn khóa cửa mà quay về căn nhà ít tiện nghi hơn nhiều khu phố cũ. Nhiều năm sau khi nghỉ hưu, ông vẫn không tiếc lời tán dương cái mô hình đô thị mới  nhưng chính ông lại không ở. Hoá ra Hà Nội cũ kỹ mới là nơi chốn quyến rũ đích thực.
 

Vài năm nữa, có thể các bản sao chép “đô thị mới “ nhan nhản bên ngoài vành đai 2,3 Hà Nội từ tranh vẽ sẽ thành hiện thực. Liệu nó có tạo ra sức hút mới cho Hà Nội mở rộng. Những tòa nhà cao tầng Hà Nội bắt đầu vào cuộc tranh đua chiều cao  khu vực, những khu giải trí kiểu Disneyland hay khu phát triển công nghệ sinh học tân kỳ-mô phỏng technopolist đã lớn tiếng hứa hẹn. Liệu những mô hình mới này có đủ lôi cuốn du khách bỏ Genting (Malaysia), Marinabay Sands (Singapore) để đến Hà Nội? Các doanh nhân, chuyên gia công nghệ cao cũng coi Hà Nội là sự chọn lựa ưu tiên?... Nếu viễn cảnh ấy có thật thì cũng còn không ít vấn đề. Nhưng tệ hơn nó không xảy ra như cam kết của các dự án chiếm đất , Hà Nội sẽ cuốn hút bên ngoài bằng giá trị nào và kinh tế Thủ đô sẽ lấy điểm tựa nào để mạnh lên đây?

Nỗi lo về Hà Nội thoạt biến lớn dần

Lại kể về ông KTS vốn ở bên kia sông, ngôi nhà ông tậu để ở trong phố cũ vốn là đất thôn Giáo Phường, Vân Hồ … Đầu TK20, nơi đây là những ngôi nhà nhỏ, ít năm sau có phố nhỏ chạy qua. Mùa Đông 1946, nhiều nhà khép cửa, ra vùng kháng chiến để lại sau lưng ngõ phố lẫn trong Hà Nội rực cháy. Sau 9 năm, họ xuôi thuyền sông Hồng về phố, từ 5 cửa ô, bộ đội cũng trùng trùng nhịp bước khải hoàn. Đầu những năm 60, dân phố cùng muôn vạn người  Thủ đô gánh đất , trồng cây để biến nơi ao hồ lầy lội làng Vân Hồ thành công viên Thống Nhất. Trên đường Cổ Ngư-Hồ Tây, trai gái kề vai đẩy xe đất bãi mà đắp đường Thanh Niên, Hà Nội khi ấy nghèo nghèo mà vui tươi tràn sức sống.

Những năm đạn bom ì ầm, đêm Hà Nội thắp sáng bởi rồng lửa thiêu cháy “pháo đài bay “. Thủ đô vượt lên gian khó mà kiêu hãnh. Những đứa trẻ từ các vùng quê sơ tán về phố, trong những căn buồng nhỏ chật chội, mỗi khi tối đến vẫn thắp sáng đèn dầu, học bài trên  gác xép, nồi xong bếp dầu để dưới gầm giường. Dẫu vậy, Hà Nội không ngừng nghỉ nạo vét sông Tô, hồ Xã Đàn, Thành Công, Thủ Lệ, công viên Tuổi trẻ … Nơi nào Hà Nội cũng  thấm đẫm mồ hôi của nhiều thế hệ, có lẽ vì vậy nhiều bài thơ hay nhất, lời ca đẹp nhất về Hà Nội ra đời trong những năm tháng ấy .

Những năm 2000 cuộc sống khá hơn đôi chút  cùng lúc những giá trị đích thực của thành phố phai nhạt dần, Hà Nội hối hả du nhập những mô hình lai tạp từ bên ngoài nhanh chóng, không kịp chọn lọc. Có thể nào sống tốt trong cái thành phố mà khoảng cách giữa cư dân với phố phường ngày một cách xa.

Một ngày giật mình khi thấy nơi chốn thân quen không còn là của mình nữa: cái vườn đào rực rỡ đã bị san ủi để quây tường rào xây biệt thự. Công viên bị xắn dần từng miếng làm khách sạn nhà hàng, hồ ao lấp dần làm nhà để bán. Những đàn chim đậu trên ngọn cây cao vút đã bay đi , tiếng ve râm ran trưa hè đã thưa vắng. Cho dù đây đó có lời phàn nàn, nơi này nơi kia cũng có chỗ lắng nghe. Nhưng  ở quy mô lớn hơn, cơ hội tham gia của cư dân đạng bị thu hẹp. Nỗi lo về Hà Nội thoạt biến lớn dần.
 

Trong thời khắc 1000 năm Thăng Long Hà Nội, diễn ra cuộc thảo luận với chủ đề “Thành phố toàn cầu hay thành phố sống tốt – lựa chọn nào cho Hà Nội “. Giống như nhiều thành phố châu Á đang phải đối mặt, Hà Nội đứng trước ngã rẽ để phát triển. Hà Nội sẽ tiến về phía trước theo mô hình sao chép vay mượn hay tiếp bước tiếp bằng chính đôi chân, khối óc và cảm xúc tích tụ từ những trải nghiệm bản thân.
 

Chỉ ít ngày nữa bản quy hoạch Hà Nội sẽ được công bố cho dù còn nhiều ý kiến khác nhau. Nhưng  còn đó câu hỏi: Rốt cuộc thì Thành phố có làm ra để thành nơi sống tốt cho tất cả mọi người? TP sẽ dành  không gian nào để cư dân có thể gặp gỡ giao tiếp, bãi đất trống nào an toàn cho những đứa trẻ nô đùa, mặt nước nào cho những lứa đôi ngắm nhìn để trao lời hẹn ước, lối đi nào cho người già khoan thai thả bộ. Bởi lẽ bên cạnh những khu đô thị sang trọng, khu vui chơi giải trí sinh thái cao cấp, sân golf hào nhoáng la liệt quảng cáo… Hà Nội đang thiếu vắng khung cảnh bình dân, nơi đa số là những thị dân thu nhập chưa cao, họ có thể sống yên bình, hạnh phúc bởi những niềm vui giản dị, họ có thể hy vọng rằng mỗi ngày mới sẽ tốt đẹp hơn bởi chính họ có thể chủ động tham gia gây dựng nên điều tốt đẹp ấy - Họ là những người vun đắp và gìn giữ bền vững hồn cốt của Thành phố cổ xưa này.

Có thể coi đây là sự khởi đầu những sáng kiến mà cư dân Thành phố giãi bầy với các nhà quản lý thành phố, với mong muốn làm sao để chung tay xây dựng Hà Nội ngày một thịnh vượng nhưng cần thiết hơn trở nên gắn bó, nơi sống tốt cho tất cả mọi người: đó chính là hấp lực mạnh mẽ nhất mà Hà Nội đã từng có.

KTS Trần Huy Ánh – Hội KTS Hà Nội 

,