Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội đã qua đi, Chúng Ta nhìn vào thực trạng khu phố cổ Hà Nội năm 2010 cho thấy điều chỉnh cấu trúc khu phố cổ Hà Nội(1) trong việc bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị là cần thiết cho phù hợp với thực tế cuộc sống và đáp ứng đ­ược  theo chuẩn mực của di sản văn hoá thế giới về một đô thị cổ.

 Đây là hai vấn đề gắn bó mật thiết, xuyên suốt loạt bài phố cổ, đồng thời cũng là thông điệp trong bài 3 - bài viết tạm khép lại loạt bài "Phố cổ Hà Nội: Ứng xử thế nào cho phải?".

 Phố cổ từng chịu chung nỗi mất mát, thiệt thòi gắn liền với những biến động của đất nước. Đến nay, tiếp tục "sống" trong lòng đô thị mới, phố cổ đang "vấp" phải muôn vàn khó khăn trước hành trình bảo tồn và phát triển. Đã có không ít nỗ lực cho bài toán này, nhưng từ nỗ lực tới kết quả là một chặng dài cần cùng nhau chia sẻ và nhất là phải kịp thời khắc phục…

 Sau nhiều nỗ lực bảo tồn, khai thác KPC Hà Nội, những người có trách nhiệm và yêu mến "băm sáu phố phường" vẫn băn khoăn: Ứng xử thế nào với một thực thể sống động mang tên "di tích" ấy? Phố cổ còn gì, mất gì; giá trị là đâu và làm sao để tiếp tục bảo tồn bền vững? Rất cần một lòng tin để đối diện với thực tế và giữ gìn những giá trị đã ở tầm di sản đô thị quốc gia.

 Di sản kiến trúc Pháp thuộc địa tại thành phố Hà Nội đã hiển nhiên được công nhận, vậy còn những con phố cổ bên Pháp thế nào? có đẹp không mà đã ảnh hưởng đến nền kiến trúc Việt Nam đến tận bây giờ? Chúng ta thử dạo chơi qua những bức ảnh

 Đã hơn 2 năm kể từ ngày UBND TP. Hà Nội ban hành các quyết định về việc cấm bán hàng rong trên các tuyến phố trong khu vực nội thành. Thế nhưng, gánh hàng rong vẫn đang là hình ảnh rất quen thuộc ở thủ đô.

 Thời gian vừa qua có nhiều quy định của các cơ quan nhà nước được ban hành nhưng trong thực tế đời sống thì không phát huy hiệu quả. Thậm chí, có văn bản chưa có hiệu lực thi hành đã phải sửa đổi…

 Mấy ngày nay, người dân Hà Nội khi đi qua Ô Quan Chưởng đều ngỡ ngàng trước cảnh “thay áo" mới của cửa ô duy nhất còn lại trong 5 cửa ô cổ năm xưa. Nhiều người lo ngại, Thủ đô nghìn năm lại đang làm mới thêm một di tích lịch sử?

 Nhìn phố cổ đang “méo mó” như bây giờ, những người nặng lòng với Hà Nội không khỏi xót xa. Đã có nhiều cuộc họp, bàn thảo nhằm tìm ra phương án bảo tồn, phục dựng phố cổ nhưng sắp tới lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, mọi việc vẫn ngổn ngang.

Giới chuyên gia là các nhà Hà Nội học, kiến trúc sư – cả đời trăn trở với Thủ đô “hiến kế”, chỉ nên phục dựng triệt để một vài góc, đoạn phố chứ không nên “ôm” như quy hoạch phố cổ hiện nay.

Hà Nội ta, không ở chỗ nào, mật độ du khách nước ngoài lại đông như khu vực khu phố cổ. Cũng không ở nơi nào mật độ giao thông lại đông đúc như khu phố khổ...

 So với 1000 năm Thăng Long - Hà Nội thì một thế kỷ kiến trúc Hà Nội chỉ là một đoạn ngắn, nhưng là đoạn vô cùng quan trọng bởi hầu hết kiến trúc đô thị - đi cùng với nó là văn hóa đô thị, lối sống đô thị, được hình thành và phát triển trong giai đoạn này. Một phần kiến trúc ấy, văn hóa ấy, lối sống ấy vẫn còn đang sống với chúng ta trong thế kỷ 21, nhưng nhiều phần, rất nhiều phần đã và đang mất đi, vĩnh viễn, hoặc đang biến dạng dữ dội… 

 Hà Nội cổ về lịch sử, chưa hẳn đã cổ về kiến trúc đô thị. Các di chỉ kiến trúc, khảo cổ học có niên đại cả ngàn năm. Song quỹ kiến trúc đô thị hiện hữu, tính cả các di tích, có độ tuổi hầu hết không quá 200 năm. Đại đa số công trình kiến trúc và phố xá xuất hiện từ nửa sau thế kỉ 19. Nói gọn, đô thị cổ, kiến trúc cũ.

 Nói đến bản sắc văn hóa Hà Nội không thể không nói đến cách ăn ở của người thủ đô. Cách ăn ở đó thừa kế từ truyền thống lâu dài, nhưng ở mỗi giai đoạn lịch sử, con người lại tạo nên những nét mới, phù hợp với phong cách sống của thời đại. Hà Nội bắt đầu có những đổi thay căn bản từ đầu thời thuộc địa: đó là sự cải tạo những phố phường cũ và xây dựng những đường phố mới. Từ đó hình thành diện mạo mới của thành phố, mà ảnh hưởng của nó vẫn còn cho đến hôm nay.

 Với đô thị lịch sử Hà Nội, ứng xử hài hoà giữa bảo tồn và phát triển phải trở thành đòi hỏi thường trực trong quá trình kiến thiết. Còn nếu vẫn giữ cách nhìn, lối hành xử như hiện nay với di sản, chúng ta còn tiếp tục lúng túng và bị động trong vấn đề làm thế nào để tiếp tục phát triển mà không đánh mất diện mạo của đô thị nghìn năm tuổi.

 Những năm 1990, Hà Nội sau nhiều năm đóng kín, giữ nguyên bóng dáng tiều tuỵ của đường  phố được vạch ra suốt 50 năm đầu TK 20, đôi chỗ xen kẽ những công trình xây mới, tranh thủ những ngày bình yên ngắn ngủi trong cả thời chiến tranh. 

 Hà Nội sau đại lễ bình yên trở lại. Mười ngày - có thể mượn ca từ của cụ Nguyễn Đình Thi trong ca khúc Người Hà Nội (công nhận cụ tài) để tả: Hà Nội cháy, khói lửa ngập trời (do vụ pháo hoa ở Mỹ Đình), Hà Nội ầm ầm rung (bởi muôn loa công suất lớn)… đã trôi qua.  Hà Nội lại hiền hòa, hương hoa sữa cuối đường Bà Triệu lúc chập tối khiến không khí quanh đấy, nói như trong một bài thơ cũ, là đã cũ đi một cách dễ chịu…